(Dette innlegget blei skrive og publisert på bokmål i januar. Det har no vore gjennom nynorskroboten til Apertium. Eg har ikkje gjort nokon endringar, og eg ser at teksten slik han no framstår, ikkje fortener publisering av nokon annan grunn enn dette: vise fram kor langt ein kjem med roboten aleine).
I 1907 vart det tatt ei avgjerd i Stortinget. Alle kandidatar som skulle ha studiekompetanse, måtte dokumentere skrivekompetanse i begge målformer. Sidemålsstilen var fødd. Det vart ein siger for målrørsla, som forresten ikkje var heilt samstemt.
Kva vil vi i dag med sidemålsstilen?
For dryge tjue år tilbake stod eg som norsklærar for bokmålselevar i ungdomsskulen og påstod at nynorsk var eit behov i arbeidslivet, i alle fall om dei skulle ha jobb i offentleg forvaltning. Eg veit eg skulle ha kalla det sidemålet, for det var den kompetansen eg snakka om, men indignerte kollegaer kan òg velje overbærenhet.
Deretter fekk eg jobb i offentleg forvaltning, og fann ut at det eg hadde sagt var tull. Når saksbehandlarar som jobba fram dokument fekk beskjed om at «sin» tekst skulle vere på nynorsk, vart han gjerne sendt til språkkonsulent før publisering.
I dag heiter den konsulenten Apertium, eit program som har lært seg fleire skriftspråk, mellom anna nynorsk. Medan fremmedspråklærere kan kompensere denne juksemuligheten med å vurdere munnleg språkkompetanse, må vi som støttar sidemålet til elevane, klekke ut andre tilnærmingar. Norsk sidemål er, som hovudmålet, utelukkande eit skriftleg fag. Dei to karakterane måler meir eller mindre det same. Lied-utvalet har meir enn antyda at det er for mange karakterar i norskfaget. Klarar vi å vere usamde?
Norsklærarar kivar gjerne, til dømes om kven som er best til å seie sidemål i staden for nynorsk eller bokmål. Munnuhellet nynorsk når ein eigentleg burde sagt sidemål har òg forklaringa si i at stadig færre elevar har nynorsk som hovudmål. Den einaste oversikta eg veit om er basert på eksamen etter vidaregåande. I 2013 var det 7%. Fire år seinare var det 6,2%. Kva er det no?
Det er uansett snakk om ein halvering frå grunnskule til vidaregåande, altså når elevane sjølv kan velje. Kvifor vel stadig fleire elevar bokmål som hovudmålet sitt? Kan avgjerda frå 1907 i dag stå i vegen for skrivekompetansen i hovudmål, uavhengig av kva målform elevar har? Kan ho òg bidra til nedgangen i del elevar i vidaregåande med nynorsk som hovudmål?
Sjølv er eg glad for at eg har moglegheita til å bidra til at elevar får tilgang til språkleg og litterært arvegods. Heldigvis er det metodefridom i skulen, slik at eg mellom anna kan bruke dikt av Olav H. Hauge som inngang til dialog om både språkhistorie og erkjennelsesteoretiske problem.
Vegen hit går gjennom motstand. Det er ikkje ukjent i klasserommet, men eg trur at motstanden òg mot å lese nynorsk handlar om vedtaket frå 1907. Det hadde funksjonen sin den gong, men no bidrar det til å gi nynorsk eit heller dårleg omdømme.
Når eg snakkar med elevar om jamstillingsvedtak og rett til eiga målform, er det ingen som vil nynorsken til livs. Dei vil berre ikkje bli vurdert i sidemål. Dette trykte av motstand er like konstant i dagens majoritetsklasserom som det var for over tjue år sidan, som det òg var då eg sjølv var elev.
Nokon vil no helst seie at motstanden til elevane mine på ein eller annan måte handlar om meg. Nei, motstanden er der like forbanna, uansett kva lærar du slepper inn i rommet, for den er mot sidemålsstilen, ikkje nødvendigvis nynorsk. Mot å bruke meir tid på endå fleire vurderingssituasjonar i eitt og same fag, ikkje nynorsk i seg sjølv.
Ei grunngiving av behovet for sidemålsstilen, gav Arne Garborg i 1897: «Det er tydelegvis ein art foreining af dei to språk, som må tilstræbes. Det einest norskhed må forbinde sig med det andets kultur. Då står vi ved målet». Uavhengig av kva vi meiner om sidemålsstilen, må vi vere samde om at vi ikkje er ved målet.
Kall meg gjerne naiv, men eg trur det er lettare for dei ergerlege Vestfold-elevane mine å forbinde seg med Vestlandskultur når vi les litteratur på nynorsk, enn når eg skal vurdere skriveferdighetene deira i sidemålet. Og gudane skal vite at dei treng å lese på nynorsk, til liks med andre skandinaviske språk og krøkkete riksmål, for å utvide det språklege repertoaret sitt
Aller viktigast er det likevel at elevar treng meir tid til å konsentrere seg om skrivekompetansen sin i norsk, hovudmål. Dette i ei tid der hovudmålet blir infiltrert av engelsk og annan styggedom, eksempelvis bokmål for elevar med nynorsk som hovudmål. Om eit vedtak frå 1907 framleis skal bestemme, så la oss i det minste bli samde om at elevane kan avslutte den delen av sidemålsopplæringa som skal skrivevurderes på VG1 eller VG2. Det ligg an til å bli eit forslag i Stortingsmeldingen som til våren følgjer opp Lied-utvalet.
Alternativt kan vi sjå meir seriøst på moglegheita for (ogsåeksamens)mappe-(slutt)vurdering i norsk. Den diskusjonen fortener meir plass
Gammal sur lektor 